با توجه به مباحث ذکر شده می توان فرهنگ لکی را هم جدا گانه و هم در طول و همراه فرهنگ ایران مورد بحث و گفتگو قرار داد.موضوعاتی که این میدان را در بر می کیرد ،عبارت است از :
1.همه ی فرهنگ عامه شامل: بازیها (دال په لو، گل زرکی و…)، غذاها (نوژیاو ، گله بریژ و…)،متلها (گوره هویله ، شاه شالباف و….) ، واته ها ( ده س ئری ده م گه ن نموشیِ ، اگر پِت ناو چیه م چیه مه میریِ و….) ، مویه ها(فدای دویخون دویر ژه یانه ت بام / وژ ته نیا سوار دشمه ن فره ت بام و….) ،انواع موسیقی ( سوزه سوزه ، لایه لایه ،بینا بینا و…، اشعار فولکلور( ته نیا اری بیم کیه نی وه پام بی / گه ل گه ل نازاران دایم وه سام بی و..) ،گیاهان ارویی (سویر داری ، خرس داری ف بو مادران و…) ،چیستانها ( چیکه چیکه ؟ داس چه فت خوا شور/ دو مه لیچک چوار چیه م دیری) ،مظاهر(په ر پاس ، نیل قروت و…) ، اشعار کار بردی (مه لیچک ئاوته میه م ،دونته میه م ، هوشگما که و…) ،چهل سرود (ئر پای ئمله ریِ خاوم به رده وه / سوزه ی بالا به رز راسم که رده وه و…) ، سالفه ها ( وه ت یه کی بی دو قه رونه مه سه نیی چاه مه مالیاتیِ ،پهنج قه رونه ماتیِ وژه مه شوریاتیِ.) ،وسایل (دار ئو برگ ، میرکو ، سیر کو، سیاه چادر و…)،پوشش (گلوه نی ، شال ئو سته ره و..) ، زبان (واژه های لکی و ریشه ی آنها)، باورها ( ئاو ئی گُر کردن ، به چاقو به ن بر گفتن و…)،قوانین ( قوانین محلی حاکم بر معاملات مانند :بهره ی پول با میزان ده به دو، روینه سره و…) ، جشنها (نوروز ، زافسونی و…)، رسومات شیر واری ، جو رو ، گه ل درو و…) ، مراسم مذهبی و غیر مذهبی مانند سفره ها و نذورات ،اسامی انسان و حیوان( انسان مانند سویراو ،حیوان مانند :ورزا که برای سنی از گاو به کار برده می شود.) ، شوخیهای شناخته شده(نمود آن شوخی با اطفال است ) ، رفتار با کودکان ، ترانه ها ، هوره ، کنایات ( سرگا ئی یه ک گیر کردن ، دنوریچه کردن و…)، خرافه ،هوا شناسی (بادهای محلی ،پیش بین بارندگی و…) سوگنده (به شیر مادر و رنج پدر و…) ، تقویم (سال لره میری و….)تنافر کلمه و جمله (هاولیِ زه ل بره لیِ/ زه ل وه هره کل بره لیِ ) و… که هر کدام از این موارد میدانی وسیع را در بر می گیرد.
2.فرهنگ رسمی و مکتوب که شامل ،همه ی نوشته ها مشتمل بر نظم و نثر ،آثار و ابنیه باستانی ، موارد یافته شده در حفاریها ،تاریخ ، سفرنامه ها و….است.
فرهنگ لکی از یک جنبه باید در داخل خود و بر مبنای داشته های خود مورد بر رسی قرار گیرد واز سویی دیگر با توجه به ریشه و بن مایه ی ایرانی وباستانی و از موضع همسایگی با فرهنگهای دیگر مانند کردی و لری مورد مداقه قرار گیرد،چون با این فرهنگها اشتراکاتی دارد واز این دو فرهنگ تاثیر پذیرفته و هم تاثیرات مثبت فراوان گذاشته ، تا جایی که به نظر می رسد این تاثیرات باعث رونق و درخشانی این فرهنگها گردیده است.
با توجه همه ی موارد بالا می توان اینگونه اظهار نظر کرد که چنانچه فعالان فرهنگی یک فرهنگ زنده و پویا به تقلید و نسخه برداری از پیشینیان و فعالان سلف خود بپردازند در واقع به دنبال روتینهای خوشمزه و ساده هستند و در دراز مدت فرهنگ خود را بدون کوچکترین افزایش و اعتلا، دست خالی تحویل فرزندان خود خواهند داد.
الف شعر: شعرای لک زبان آثار پر بار با محتوا و مضمونهای زیبا خلق کرده اند که هر خواننده ای را به تحسین وا می دارد.برخی از این آثار هر چند در ذات خود فرهنگی محسوب می شوند ، اما به طور اخص به مسائل فرهنگی نپرداخته اند و موضوعشان بیشتر عاشقانه است.
آقای لک امیر شاعر لک زبان کرمانشاهی در اشعاری زیبا به برخی موضوعات فرهنگی همرا تاریخ و سرگذشت لکها اشاراتی نموده اند.اینجانب نیز در ابیاتی که اکثر در قالب نو سروده شده اند همه ی موارد فرهنگی و داشته ها را لیست نموده و بیان کرده ام.یکی از این اشعار اینگونه شروع می شود :
ئیِ لکسونه مام ، بارکوله م سه نگینه
قانون کریم خانی ئو ئشق بابا طاهرم ها بیِ
ره نگینی لطفعلی خان
سه ربرزی باستان وآریاییم ها بیِ
فه رهه نگ بارمه………
ب: نقاشی: در زمینه ی نقاشی هم نقاشان و نگارگران لک زبان به مسائل و موضوعات منطقه ای و باورها و داستانها ومتلها و اشعار بزرگان گذشته ی زاگرس نشینان پرداخته اند.می توان به اثر نگار گری خانم میترا زینی که تصویری از نوشاد را بر پای درخت جنگه با توجه به شعر این شاعر بزرگ که ابتدا طرز لباس و هیئت خود را بیان کرده ،اشاره نمود.
از دیگر نمونها می توان به اثر آقای سجاد گلمحمدی اشاره نمود که همیل و ممیل یا داستان جن و پیرزن را که در فرهنگ لکی بن مایه هایی دارند، اشاره کرد.
پ:جمع آوری فرهنگ عامه:افراد زیادی به این کار همت گماشته اند و هر کدام قسمتی از فرهنگ عامه ی مردمان لک زبان را به رشته ی تحریر در آورده اند.:
داستان:در زمینه ی داستان کمتر کار شده است ، البته منظور نوشتن به خط و زبان لکی است ،هر چند چند نفری از عزیزان به نوشتن متلها(پاچا) همت گذاشته اند.
ث:فیلم: در زمینه ی فیلم آنچه حائز اهمیت است ، مستنداتی است که از مناطق لک نشین و آداب و آداب و رسوم و دیگر داشته ای فرهنگ لکی ساخته شده است.تعدادی از این کارها توسط سیمای لرستان و برخی دیگر توسط افراد لک زبان و یا افراد ثالث ساخته شده است.مهمترین این فیلمها کاری از بهمن ابراهیمی است که با نام سیمره ساخته شده است .
ج:موسیقی:در این زمینه کارهای فراوانی شده است که در راس همه ی این فعالان باید به استاد ایرج رحمانپور اشاره کرد.ایشان در ابیات ترانه های خود به مسائل فرهنگی لک و لر اشاره کرده و این موضوع کاملا مشهود و نمایان است که احتیاج به تبیین ندارد.
از دیگران می توان به استاد علی اکبر شکارچی اشاره نمود که قبل از همه مسایل فرهنگی لرستان را اعم از لک و لر به عرصه ی موسیقی کشاند.
چ:طنز:در این مورد در مقاله ی شایری (شاعری) به طور کامل به آن پرداخته ام.اما ذکر می کنم که شعرای لک زبان همچون آقای رضا حسنوند ومرحوم غظنفری در این مورد سرآمد همه هستند.در زمینه ی طنز و نمایش مرحوم مومنعلی جوزی پور کمدین کوهدشتی دارای مقامی بلند و رفیع است.
منابع :فرهنگ دهخدا / برهان قاطع /«كتاب: تعريف‌ها و مفهوم فرهنگ» «مؤلف: داريوش آشوري/صفحه: 113-112/نشر: آگاه»/ مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى، جوزف روسک ورولندوارن ترجمهٔ بهروز نبوى و کريمي، ص ۹
